مولف: جمعی از محققین مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه ی علمیه

بشر امروز همراه با تحولات جدید، پا به دوران نوینی گذاشته و با اندیشه‎ها و مکاتب جدیدی روبه‎رو شده است. اگر در گذشته سخن از الحاد و دین‎داری به میان می‎آمد، امروزه با تفسیر ملحدانه یا مؤمنانه از متون دینی روبه‎رو است. مسائل زبان‎شناسی، نشانه‎شناسی، پدیدار شناسی، هرمنوتیک و فلسفه‎ی زبان به شدت او را درگیر کرده است.

البتّه دین‎دارن و عالمان دینی، همواره در پی معنایابی متون دینی بوده‎اند و دانش مستقلی به نام علم تفسیر را، که از چگونگی دست‎یابی به معانی مدلول الفاظ قرآن سخن می‎گوید، راه انداختند؛ زیرا بر این باور بودند که خداوند متعال در نزول قرآن، مقصود و معنای خاصی را منظور داشته است و به تعبیر هرمنوتیک، نیّت مؤلف در متن محفوظ است.

اهل تفسیر، روش‎ها و گرایش‎های گوناگونی در کشف مقصود شارع مقدس به کار برده‎اند. گرایش‎های مذهبی (شیعی، معتزلی، اشعری و...)، موضوعی (فقهی، ادبی، فلسفی، اجتماعی، تاریخی، علمی، سیاسی، تربیتی، عرفانی، اعتقادی و...) و نگارشی (موضوعی، تربیتی و مزجی) و نیز روش‎های قرآن به قرآن، روایی، اشاری و رمزی و عرفانی، عقلی و فلسفی، تفسیر به رأی و تفسیر علمی را مورد بحث قرار داده‎اند و هر یک از روش‎ها و گرایش‎ها که به تفسیر به رأی منجر می‌شود، از آن جهت که مراد متکلم را مخدوش سازد، مردود و نامشروع شمرده می‌شود

به هر حال، تفسیر صحیح و مشروع از قرآن، به رعایت ضوابط و شرایطی نیاز دارد که تخطی از آنها، آدمی را به بی‎راهه می‎کشاند.

پس روشن شد که قرآن با این‌که به زبان عربی نازل شده و از واژگان عرفی در تبیین مراد خداوند متعال استفاده شده است، ولی از آن رو که معارف بلند و فراوانی در قالب الفاظ محدود جای گرفته و فاصله‎ی زمانی زیادی بین نزول قرآن و عصر حاضر تحقق یافته و نیز اصول و کلیات فراوانی در قرآن ذکر شده است، به تفسیر و رعایت ضوابط و قواعد مذکور نیازمند است. حال پرسش جدیدی که پیش‎رفت‎های علوم جدیدی برای مفسران به ارمغان آورده این است که آیا تئوری‎ها و فرضیه‎های علمی در تفسیر قرآن به مفسران مدد می‎رسانند یا این‌که تفسیر علمی از مصادیق تفسیر به رأی  «و من فسّر القرآن برأیه فقد کفر»‌است. پاسخ دقیق و عالمانه به این پرسش، متوقف بر چیستی تفسیر علمی و درک ضوابط و رعایت شرایط آن است، که محققان فرزانه، حجج اسلام، آقایان دکتر رضایی اصفهانی و دکتر رفیعی بدان پرداخته‎اند.