نویسندگان: دکتر سیدمحمدعلی دیباجی و مسلم شوبکلائی

در شگفتم خیال عقلانی من با خیال و همانی یک حیوان چقدر تفاوت دارد! و نیز اندیشه ­ام در تفکیکِ جان حیوانی خویش از جان انسانی­ اش­ وامانده­ است. بدون سایه­ ای از تردید، نفس حیوانی در جان منِ انسانی­ ام ریشه دوانده است. گریز گاهی نیست مگر اینکه در اندیشه­ ای ژرف فرو روم و در واکاوی این مرتبه از نفس راه چاره ­ای دست و پا کنم. اگر خصلتی حیوانی در «من» ریشه دوانده باشد، عواقبی وحشتناک در پیش است که نخستِ آن، هم پایگی با چهار پایان است؛ اگر از آنها پست­ تر نشوم.

مسئله «ماهیت نفس حیوانی» از جمله مسائل مهجور و غریبی است که اندیشمندان مسلمان چندان به آن نپرداخته و به غور در این مسئله و نگارش نوشتۀ مستقلی دربارۀ آن تمایل نشان نداده ­اند. با این حال، وجود اقوال و عقایدی برجسته در لابلای سخنان آن بزرگواران الهام ­بخش نوشتاری در این بحث است.

تکلیفی که نوشتار حاضر بر ذمه گرفته، نخست، تفکیک نفس حیوانی [که مرتبه­ ای از نفس انسان است] از نفس حیوان است و دوم، فرجام­ شناسی نفس حیوانی است. در تقریر گام دوم، نگارنده ناگزیر از بررسی قوۀ خیال و تجرد آن، عالم خیال و تحقق آن، تجرد نفوس حیوانی، و نیز امتناع تناسخ و اثبات این­ همانی شخصی است. لازم به تذکر است که در بررسی مطالب این نوشتار نظریات اندیشمندانی مانند ابن ­سینا و شیخ اشراق نیز مورد مداقّه قرار گیرد اما اوج سخن از آنِ صدرالمتألهین شیرازی است.