درد از کجا؟ رنج از کجا؟
کتاب درد از کجا؟ رنج از کجا؟ به قلم مصطفی ملکیان به گزارش و تحلیل آراء کسانى مى‌پردازد که همگى به وجود یک امر واحد، به عنوان علۀ‌العلل و یگانه خاستگاه همه درد و رنج‌ها قائلند و در پى این اتفاق‌نظر، اختلاف‌نظرشان بر سر این است که آن امر واحد کدام است.
مى‌توان گفت که در این باب، هشت رأى مختلف وجود دارد. از این هشت رأى، چهار رأى در دوران سنت و در دل سنت‌هاى دینى بزرگ شرق و غرب پدید آمده‌اند، و چهار رأى دیگر در دوران تجدد و از دل رویکردهاى انسان‌گروانه متأخر سر برآورده‌اند.
نویسنده در بازگفتِ این هشت رأى، نخست به چهار رأى سنتى، اعم از غربى و شرقى، و سپس به چهار رأى انسان‌گروانه معاصر مى‌پردازد.
در بخشی از کتاب درد از کجا رنج از کج می‌خوانیم:
بر اساس این پنج پیشفرض، گفته می‌شود که: اولا، همه دردها و رنج‌ها ناشی از ارتباطات و مناسبات اجتماعی نادرست‌اند، و ثانیا: ارتباطات و مناسبات اجتماعی نادرست آن‌هایند که هماهنگ با قانون و نظم ازلی و ابدی طبیعت نباشند. چون دردها و رنج‌ها خاستگاه اجتماعی دارند، باید بر اخلاق جمعی انگشت تأکید نهاد و دغدغه‌ای عمیق برای تکوین یک گروه اجتماعی موافق با قانون و نظم طبیعت داشت و دانست که فقط از طریق عمل به مقتضای مسؤولیت اجتماعی هم والاترین قوای فرد انسانی به فعلیت می‌رسد و هم‌دردها و رنج‌ها، حتی الامکان، کاهش می‌یابند.
کسانی که به این رأی قائلند نیز، مانند قائلان به رأی اول، توجهی خاص دارند به یک گروه خاص از اهل فن حکمت عملی که به اصول حاکم بر کائنات علم دارند و آن اصول را پاس می‌دارند و با تربیت و پرورش فضائل جاودانه، موجبات هماهنگی و بهروزی جامعه را فراهم می‌آورند. این گروه خاص، البته، کارشان پاسداری از شعائر و مناسک و اعمال عبادی و مقدس نیست، بلکه پاسداشت قانون و نظم جاودانه طبیعت و تفهیم آن به اعضای اجتماع و نظارت بر رعایت آن است.
چهار رأیی که اجمالا به آن‌ها اشاره شد، چنان‌که گذشت، در دوران سنت و در دل ادیان بزرگ شرق و غرب پدید آمده‌اند، اگرچه هنوز طرفداران و مدافعان جدی دارند. ژرفنگری در این چهار رأی نشان می‌دهد که هیچ‌یک از آن‌ها نیست که مبتنی بر لااقل یکی از سه مدعای زیر نباشد:
1) این مدعای هستی شناختی (ontological) که موجود متعالی‌ای هست که انسان برای وجود و حیات خود به آن او وابسته است؛ اعم از اینکه متشخص انسان‌وار باشد یا متشخص ناانسان‌وار یا نامتشخص (مبنای آراء اول، دوم و سوم)؛
۲) این مدعای شناخت شناسانه (epistemological) که تجارب عرفانی، از قبیل خلسه و جذبه، ادراکات فراحسی، وصال الاهی، و اشراق و کشف و شهود، واقع نمایند و صاحب تجربه را به حقیقت /حقائقى رهنمون می‌شوند (مبنای آراء دوم و سوم)؛
۳) این مدعای ارزش شناسانه (axiological) که جهان هستی جهانی نیکو، اخلاقی، و عادلانه است و اصل نظم‌دهنده سرمدی آن همه چیز را به نحوی مطلوب سامان می‌بخشد (مبنای رأی چهارم).
شرط لازم صدق و صحت هر یک از این چهار رأی این است که لااقل یکی از این سه مدعا صادق و صحیح باشد.
