کتاب حق بر زبان مادری: مطالعه موردی کوردی ایلامی (جنوبی) نوشته‌ی طاهره عزیزی، به بررسی گویش کردی در منطقه‌ی ایلام می‌پردازد و از دیدگاه و زوایای گوناگونی آن را شرح می‌دهد.

 بیشتر آثار مکتوب پارسی و حتی انگلیسی صرفا به حق بر آموزش زبان مادری تأکید دارند. امّا جنبه‌ی مهمی از این حق در حالی که وجود دارد از دیده پنهان مانده است. زمانی که دانش آموزان قادر به گفتگو با زبان مادری هستند، حقّ چنین آموزشی نیز وجود دارد، امّا به دلیل نبود رسم الخطّ معیار توانایی خواندن آن را ندارند. زبان کوردی جنوبی هم با بیش از یک میلیون گویشور در ایران و عراق از این نقصان رنج می‌برد.

در بخشی از کتاب حق بر زبان مادری: مطالعه موردی کوردی ایلامی (جنوبی) می‌خوانیم:

هنگامی که محمد امین زکی محقق کورد طی یک مأموریت رسمی جهت مطالعه زبان و قومیت لرها فرستاده شد، در مدت ده روزه اقامت‌اش از ایلام فعلی (به زعم خودش لرستان کوچک)، از اینکه می‌بیند زبان اهالی آن جا به زبان کوردی زادگاه خودش سلیمانیه بسیار نزدیک است، اظهار شگفتی می‌کند. گویش فیلی بنابر یک تقسیم جغرافیایی در ذیل کوردی جنوبی در کنار گونه گلهری، لکی و گورانی قرار دارد، که در مناطقی از کشور عراق نظیر بدره، مندلی و خانقین هم بدان تکلم می‌شود.

ایلام به دلایلی چون قرار گرفتن در آخرین مناطق کورد زبان، حکومت اتابکان لر بر آن، زبان کوردهای شیعه، دور بودن از معادلات سیاسی ملت کورد، امپریالیسم زبانی، مراوده با زبان‌های مجاور دچار تحول شدید آوایی شده است. در نتیجه مورد کم توجهی محققان کورد بوده است. نقیصه مرگ بار برای این گویشوران اصیل کورد نبود رسم الخط یکدست و معیار است. پیامدهای آن عدم پویایی (اعم از واژه سازی) که لازمه‌ی هر زبان زنده‌ی دنیاست، می‌باشد. نامرئی کردن این زبان در ذیل عنوان گویش (در حالی که اختلاف زیادی با گویش شمالی و. دارد. ) مانع اولویت، عدم تبعیض، ایجاد نهاد مرتبط جهت ایجاد رسم الخط معیار و مولد بودن آن و اختصاص بودجه نیست. اگر نه، سایر حقوق از جمله آموزش به زبان مادری سودمند نیستند چرا که دانش آموزان قادر به خواندن آن نیستند، و این زبان آرام و آرام شروع به مردن (نسل زدایی) خواهد کرد. بی‌آنکه به ظاهر قوانین و مقررارتی نقض شده باشند.